Veense burgemeesters door de eeuwen heen (4)

VEENENDAAL De 56-jarige Jan Smith wordt in 1811 burgemeester van Veenendaal. Smith was naast burgemeester ook notaris en gemeentesecretaris. Hij behoorde samen met weduwe De Byll, echtgenote van de vorige burgemeester, tot de meest kapitaalkrachtige inwoners van Veenendaal.  

door Aart Aalbers

Jan Smith is op 27 juli 1755 gedoopt in de Oude Kerk op de Markt. Zijn ouders, Jan Smith (ook wel Johan genoemd) en  Aaltje Jansze de Waal (ook wel Alida genoemd) kregen tussen 1751 en 1766 acht kinderen. Smith sr. is vanaf 1748 tot 1780 notaris in Veenendaal geweest. In 1780 trad zijn zoon, de latere burgemeester van Veenendaal, als notaris in de voetsporen van zijn vader. Jan Smith jr., drossaard van de hooge en vrije Heerlijkheid Renswoude en Emminckhuizen trouwt in 1792 op 37-jarige leeftijd in Rhenen met Alida Menso. De 42-jarige Alida is de weduwe van ds. Willem van der Roest. Het echtpaar krijgt in 1795 een zoon: Jan Izaäcus, die op jonge leeftijd al rentenier was, is ook gemeenteontvanger van Veenendaal geweest.

Onder het bestuur van Smith wordt in 1812 voor 60 gulden per jaar een lokaal in de woning van Aart van der Meijden op de Markt gehuurd. Dit gaat dienen als gemeentehuis. Een halve eeuw later vergaderen ze hier nog steeds. De secretarie en het archief van de gemeente is tot 1867 in het huis van de burgemeester ondergebracht. In 1812 werd Stichts en Gelders Veenendaal samengevoegd en is Smith ook korte tijd burgemeester van Gelders Veenendaal. Het was van korte duur want reeds in 1813 wordt Gelders weer bij Ede gevoegd. Het duurt echter nog tot 1816 voor alles weer gescheiden is. Door de eeuwen heen zijn er regelmatig discussies om Gelders en Stichts Veenendaal weer samen te voegen maar het zal nog 144 jaar duren voor het ook daadwerkelijk gerealiseerd gaat worden.

In 1811 wordt in Nederland de burgerlijke stand ingevoerd. Vanaf dat jaar moeten alle geboortes, overlijden en huwelijken gemeld worden op het gemeentehuis. Ook krijgt de burgemeester een uniform aangemeten. Een blauwe rok (dat was een lange jas) met rode zijden sjerp die voorzien is van rode, witte en blauwe franje. Smith kreeg er ook een driekantige hoed bij met daarop een Franse kokarde. Dit was een ronde medaille voorzien van strikken in de kleuren van de Franse vlag. 

Smith jr. was een echte duizendpoot en had vele touwtjes in handen of zoals je wilt, hij had veel petten op. Naast zijn ambt als notaris werd hij dus burgemeester van Veenendaal. Voordien was hij ook al jarenlang secretaris geweest in Rhenen en secretaris van het Veenraadschap in Veenendaal.  Dat was nog niet alles want hij was in Veenendaal ook gemeentesecretaris en geruime tijd was hij ook burgemeester van Renswoude. Op 01-10-1824 werd een advertentie geplaatst om een nieuwe huisarts te werven. Onder de advertentie stond: De Schout van Veenendaal Stichts, J. Smith. Geen wonder dat hij tot de rijkste inwoners van Veenendaal behoorde. Na zijn overlijden bezat zijn 37-jarige zoon Jan Izaäcus Smith alleen in Veenendaal al bijna 70 hectare.

(de tekst gaat onder de foto verder)

De namen van vader en zoon Smith staan op het notarissenbord in de hal van Olenz notarissen. - Aart Aalbers

Volgens amateur-historicus Evert Jan van Beek belegde de inmiddels 70-jarige burgemeester in 1825 duizend gulden in de aan te leggen straatweg op Arnhem over Renswoude. Een enorm bedrag in die jaren als je weet dat dit tien jaarsalarissen waren van een veldwachter.  

In Veenendaal was Jan Smith de baas maar wie was in deze periode in Nederland aan het bewind? Van 1810-1813 vielen zowel de Noordelijke- als de Zuidelijke Nederlanden onder het Eerste Franse Keizerrijk van Napoleon Bonaparte. In de ‘Gazette d‘ Utrecht’ uit oktober 1811, waarin Smith de veiling van een huis aankondigt, staat: ‘’Ten kantore van den Keizerlijken Notaris Jan Smith, residerende te Veenendaal’.  Tussen 1813-1815 was Willem Frederik van Oranje-Nassau Souverein vorst van het Souverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden. De Franse tijd is dan definitief voorbij en de Maire gaat weer burgemeester heten. Vanaf 16-03-1815 tot 1840 nam Willem Frederik de titel Koning aan en regeerde als Koning Willem I.   

Tijdens de periode Smith zijn Brand van Eden, Hermanus van Broekhuizen, Anthonie van der Poel, Johannes van Kessel , Jan de Waal, Wessel Hiensch en Jan Andries Verburg wethouder in Veenendaal. De eerste drie waren ook kerkvoogden en hun namen staan twee eeuwen later nog steeds op een in 1835 geplaatste gedenksteen aan de buitenzijde van de Oude Kerk op de Markt.

Weduwnaar Jan Smith is op 26 september 1828 op 73-jarige leeftijd, als notaris en burgemeester van Veenendaal en Renswoude, in zijn woonhuis aan de Kerkstraat 234 (nu Hoofdstraat) gestorven.